Το Ρυθμιστικό Σχέδιο Ηρακλείου

Η διημερίδα για «Το Ρυθμιστικό Σχέδιο Ηρακλείου» (ΡΣΗ) κατάφερε να φωτίσει το μεγάλο θέμα του Ρυθμιστικού Σχεδίου που θα επιδράσει καταλυτικά στον τρόπο ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής του Ηρακλείου και των άλλων 17 δήμων που βρίσκονται εντός των ορίων του ΡΣΗ, για τα επόμενα 20 χρόνια.
Η προσέγγιση του θέματος από παράγοντες που εφαρμόζουν αυτό το εργαλείο διαχείρισης του χώρου από το 1985 στην περίπτωση της Αθήνας και της Θεσ/κης, η φρέσκια ματιά μελετητών Σχεδίων σύγχρονων με το Ρυθμιστικό  Ηρακλείου (Λάρισα, Πάτρα), η ανάδειξη της σημασίας των όρων «τόπος» και τοπίου» ,η ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής συνιστώσας στο σχεδιασμό,  η ιστορική αναδρομή στο σχεδιασμό για το Ηράκλειο και ο προβληματισμός για την προοπτική ή μη της εκπόνησης και εφαρμογής ενός ρυθμιστικού σχεδίου στο Ηράκλειο,  η γαλλική εμπειρία του ίδιου επιπέδου σχεδιασμού αλλά και οι εκτιμήσεις των μηχανικών του Ηρακλείου που θα τους απασχολήσει είτε ως ελεύθερους επαγγελματίες είτε ως υπηρεσιακούς παράγοντες, συνέθεσαν μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα εικόνα.
Αν θέλαμε πλέον να ορίσουμε το ΡΣ με απλά λόγια, θα λέγαμε ότι αποτελεί το  ανώτερο επίπεδο του πολεοδομικού σχεδιασμού  που συνιστά αφενός ένα κατευθυντήριο πλαίσιο για τη μελλοντική ανάπτυξη ώστε να γνωρίζουν οι φορείς, οι επιχειρήσεις και οι απλοί πολίτες  πού βαίνουν τα πράγματα στις πόλεις τους και αφετέρου μπορεί να θέτει σαφείς κανονιστικές ρυθμίσεις για λόγους προστασίας περιβάλλοντος τόσο στον αστικό όσο και στον εξωαστικό χώρο.
Το  ΡΣ γεφυρώνει τα ανώτερα επίπεδα χωροταξικού σχεδιασμού με τον πολεοδομικό σχεδιασμό, δηλαδή προσαρμόζεται και εξειδικεύει τα υπερκείμενα δίνοντας εμπεριστατωμένες και συχνά ποσοτικοποιημένες κατευθύνσεις στα κατώτερα επίπεδα σχεδιασμού, όπως αναλυτικά ανέπτυξε η συντονίστρια των Ρυθμιστικών Σχεδίων στη Δ/νση Πολεοδομικού Σχεδιασμού του ΥΠΕΧΩΔΕ, Άννα Αρβανιτάκη.  
Μέσα από το ΡΣ μπορούμε να προστατεύσουμε τα στοιχεία που είναι σύμφυτα με την φυσιογνωμία και την ιστορία της πόλης και τον ιστορικό πυρήνα της, να ελέγξουμε τις επεκτάσεις των ορίων της, να κατανείμουμε τις βασικές παραγωγικές υποδομές  στο σώμα και στην ευρύτερη περιοχή της, να συνδέσουμε τον σχεδιασμό των μεταφορών με τον φυσικό σχεδιασμό και να «μορφοποιήσουμε» τον εξωαστικό χώρο, μέσα από κατευθύνσεις πολιτικής χρήσεων γης και κανονιστικές ρυθμίσεις.
Για να αποδώσει ο αναπτυξιακός ρόλος του ΡΣ, οι προτάσεις των παρεμβάσεων του θα πρέπει να τροφοδοτούν συγκεκριμένα  επιχειρησιακά προγράμματα  ώστε αυτό να αποτελέσει κομμάτι προγραμματισμού ανάπτυξης.
Ενδεικτικό της αξίας και της επιρροής ενός ΡΣ αποτελεί η περίπτωση της Αθήνας και της Θεσ/κης, των δύο μεγαλύτερων πόλεων της χώρας στις οποίες οι Οργανισμοί εφαρμογής των Ρυθμιστικών Σχεδίων, κατέχουν προεξάρχοντα ρόλο στη διαμόρφωση της ταυτότητας της πόλης, στην διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος  και στον καθορισμό των μελλοντικών τους προοπτικών.
Αν και αρκετά μεγαλύτερες, πολλά από τα προβλήματα τους είναι κοινά με αυτά του Ηρακλείου όπως ο τρόπος δόμησης εντός κι εκτός σχεδίου, το κυκλοφοριακό πρόβλημα, η έλλειψη χώρων πρασίνου εντός αστικού ιστού, η υποβάθμιση φυσικών οικοσυστημάτων, η ρύπανση του περιβάλλοντος, η ύπαρξη περιοχών με χαμηλή ποιότητα περιβάλλοντος κατοικίας, η ανεπάρκεια κοινωνικών υποδομών, δημόσιων χώρων και χώρων πρασίνου καθώς και η γήρανση μεγάλων τμημάτων του οικιστικού αποθέματος.
Στην αντιμετώπιση των προαναφερθέντων συμμετέχουν  ενεργά οι οργανισμοί των Ρυθμιστικών από τους οποίος περνάει η υλοποίηση των προτεραιοτήτων:  
•    Προστασίας του περιβάλλοντος και ανάδειξης περιοχών υψηλής περιβαλλοντικής αξίας
•    Αναβάθμισης του Δημόσιου χώρου και του Αστικού Τοπίου
•    Οργάνωσης δικτύου ελεύθερων χώρων
•    Οργάνωσης και ανασυγκρότησης του οικιστικού δικτύου
•    Οργάνωσης υποδοχέων και πόλων ανάπτυξης και
•    Προστασίας του εξωαστικού χώρου από ανεξέλεγκτη οικιστική εξάπλωση.
Όπως γίνεται αντιληπτό, αντίστοιχο ρόλο θα κληθεί να παίξει και ο Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προστασίας Περιβάλλοντος Ηρακλείου που όπως ενημερωθήκαμε αναμένεται σύντομα να ιδρυθεί, στις αρμοδιότητες του οποίου θα συμπεριληφθούν η φροντίδα για την έγκριση και αναθεώρηση του Ρυθμιστικού Σχεδίου (το Ρυθμιστικό εγκρίνεται με Π.Δ.), η γνωμοδότηση αντί του Περιφερειακού ΣΧΟΠ για τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια ώστε να εξυπηρετούνται οι στρατηγικοί στόχοι του Σχεδίου καθώς και η παρακολούθηση και η εφαρμογή των μέτρων προστασίας του περιβάλλοντος.
Κατά τη διάρκεια της διημερίδας ακούσαμε με ενδιαφέρον την εμπειρία  των Οργανισμών της Αθήνας και Θεσσαλονίκης από τις Προέδρους τους Κατερίνα Συκιανάκη και Σταυρούλα Μπαϊρακτάρη και των μελετητών Βόλου και Πάτρας από τη Ράνια Κλουτσινιώτη και το Νικηφόρο Μπαλατσινό αντίστοιχα, που πλησιάζουν περισσότερο τα δικά μας μεγέθη, τις προκλήσεις απέναντι στις οποίες βρέθηκαν και την δυσκολία που είχαν στη σύνθεση όλων των σχετικών παραμέτρων. Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ήταν και η παρουσίαση του αντίστοιχου σχεδιασμού στην Γαλλία, από τον Herve Vieillard Baron που η επιτυχής εφαρμογή του έχει συντελέσει στην προστασία και ανάπτυξη των μελετούμενων χωρικών ενοτήτων.
Τη σημασία των όρων «τόπος» και «τοπίο» ανέλυσε ο καθηγητής Ιωσήφ Στεφάνου. Το δικαίωμα κάθε χώρου να αποκαλείται τόπος χάνεται όσο υποβαθμίζονται, δεν προστατεύονται και δεν ενσωματώνονται στο σχεδιασμό τα τοπία, όχι μόνο τα φυσικά, αλλά και όλα τα άλλα όπως το γευστικό, το ακουστικό, το οσμητικό κλπ, που συγκροτούν την ταυτότητα του τόπου.
Την ανάγκη συγκρότησης μιας Περιφερειακής Περιβαλλοντικής Πολιτικής ενσωματωμένης πλήρως στον Περιφερειακό Χωροταξικό Σχεδιασμό, ανέδειξε ο Μανόλης Μαυράκης, Δ/ντης της ΠΕ.ΧΩ Κρήτης, που θα εκπληρώνει τις απαιτήσεις της Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης.
Μια ιστορική αναδρομή στο Ρυθμιστικό Σχέδιο του Ηρακλείου  του Αριστομένη Προβελλέγγιου  έγινε από τη Βάννα Σφακιανάκη, που ανέδειξε τις αρχές σχεδιασμού της δεκαετίας του ’60, τη διορατικότητα του μεγάλου πολεοδόμου και δάσκαλου και την ανάγκη προβληματισμού πάνω στις διαφορές των μετέπειτα προσεγγίσεων.
Ο Αρχιτέκτονας Κώστας Δολαψάκης, τόνισε τη σημασία του ολοκληρωμένου Χωροταξικού Σχεδιασμού και την ολοκλήρωση του Εθνικού Κτηματολογίου. Παρατήρησε ότι υπάρχει συμμετοχικό έλλειμμα προτάσεων από τους Φορείς της Αυτοδιοίκησης και ότι το Ρυθμιστικό Σχέδιο, δεύτερο σε σημασία επίπεδο σχεδιασμού, λόγω έλλειψης αναπτυξιακών κατευθύνσεων από το ανώτερο επίπεδο σχεδιασμού, καταλήγει τις περισσότερες φορές σε ουτοπικό σχήμα. Άλλωστε στην Κρήτη, κάθε 30 – 35 χρόνια λέγεται κάτι προς αυτή την κατεύθυνση.
Μία από τις σημαντικότερες επισημάνσεις της εκδήλωσης είναι ο κρίσιμος ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης στην παρακολούθηση των αλλαγών, στην έγκαιρη συμμετοχή στις διαδικασίες διαβούλευσης με σαφείς προτάσεις και στην αναγνώριση της χρησιμότητας του ρυθμιστικού σχεδίου ως κλειδί για την αειφόρο ανάπτυξη. Την απογοήτευση της απουσίας της τοπικής αυτοδιοίκησης από τις διεργασίες της ημερίδας ελπίζουμε να διαδεχθεί η προθυμία για συνεργασία.
Στο σημείο αυτό το ΤΕΕ-ΤΑΚ καταθέτει πρόταση συνεργασίας και με τους 18 δήμους του ΡΣΗ ώστε να προσφέρει στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό, από τη θέση του Συμβούλου της Πολιτείας,  τις απαραίτητες επεξηγήσεις και υποστήριξη για να μην χαθεί μια μοναδική ευκαιρία που αποκτά το Ηράκλειο να ξεπεράσει αδιέξοδα έως πρότινος προβλήματα και να αναδείξει τα πλεονεκτήματα του μέσα από ένα νέο πρίσμα. Η μελέτη και η εφαρμογή του “Ρυθμιστικού Σχεδίου και Προγράμματος προστασίας περιβάλλοντος Ηρακλείου” απαιτεί την ουσιαστική συνεργασία όλων των εμπλεκομένων με πνεύμα καλής διάθεσης όχι για τη δημιουργία πρόσκαιρων εντυπώσεων αλλά για την εφαρμογή αειφορικών πολιτικών διαχείρισης του χώρου για την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των πολιτών μέσα από την επίτευξη μιας χωρικά ισόρροπης και βιώσιμης ανάπτυξης και την ανάδειξη του μοναδικού φυσικού περιβάλλοντος μας.