Α. ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ ΦΟΡΕΩΝ
Το Φεβρουάριοτου 1993 ανακοινώθηκε από την Κυβέρνηση των ΗΠΑ η αποχώρηση της Αμερικάνικης Αεροπορίας από την πρώην Αμερικάνικη Βάση Γουρνών.
Στις 22/4/1993 οι τοπικοί φορείς, σε συγκέντρωσή τους στο Δήμο Ηρακλείου αποφάσισαν και διακήρυξαν:
• Ο χώρος της Βάσης που σηματοδοτούσε την ξένη στρατιωτική παρουσία να αξιοποιηθεί για ειρηνικούς σκοπούς (Παιδεία-Υγεία-Πολιτισμός).
• Να μην οικοπεδοποιηθεί η περιοχή.
• Να μην εκποιηθεί.
• Να μη διατεθεί για όποια άλλη στρατιωτική χρήση.
• Να διατεθεί για την εξυπηρέτηση των καλώς εννοούμενων συμφερόντων της κοινωνίας και της ευρύτερης περιοχής.
• Να αποφασιστούν για την περιοχή λύσεις που θα είναι βιώσιμες από οικονομική και κάθε άλλη άποψη.
• Να μην καταστραφούν οι κτιριακές υποδομές και να μην καταστραφούν ή απομακρυνθούν οι λοιπές εγκαταστάσεις.
Β. ΣΥΣΤΑΣΗ ΟΜΑΔΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΕ/ΤΑΚ
Παράλληλα, η Συντονιστική Επιτροπή των φορέων δημοσίευσε Πρόσκληση για τη διατύπωση και κατάθεση προτάσεων στο ΤΕΕ/ΤΑΚ προκειμένου να ληφθούν υπ΄όψη από Ο.Ε. του ΤΕΕ/ΤΑΚ που αποφασίστηκε να συσταθεί.
Στην Ο.Ε. μετείχαν οι:
Παναγιώτης Αναστασάκος Πολιτικός Μηχανικός – Συντονιστής της Ο.Ε.
Ασπασία Παπαδάκη Αρχιτέκτονας Μηχανικός
Γιάννης Μπαλαντινάκης Ηλεκτρολόγος Μηχανικός
Νίκος Δρακωνάκης Οικονομολόγος
Γιώργος Κυριακίδης Καθηγητής Πανεπιστημίου
Στην Α’ φάση της μελέτης της (Ιούλιος 1994) περιλαμβάνονται και αξιολογούνται 17 προτάσεις. Από τις προτάσεις αυτές:
• 12 προτάσεις αφορούν ή εμπεριέχουν δραστηριότητες σχετικές με Εκπαίδευση – Έρευνα και Τεχνολογία. Στις προτάσεις αυτές συμπεριλαμβάνεται η Διακήρυξη των φορέων και η πρόταση του Γ.Γ. της Περιφέρειας που εντάσσεται στην υπηρεσία του στόχου «Κρήτη: Κέντρο Εκπαίδευσης Έρευνας και Τεχνολογίας στη Ν.Α. Μεσόγειο»
• 3 προτάσεις προσπαθούν να συσχετίσουν την αξιοποίηση του χώρου με τα μεγάλα ελλείματα σε χωροταξικό σχεδιασμό του Πολεοδομικού Συγκροτήματος Ηρακλείου και της ευρύτερης περιοχής των ταχύτατα αστικοποιούμενων βορείων παραλίων.
• 5 προτάσεις αφορούν ή εμπεριέχουν τη στρατιωτική χρήση μέρους ή και του συνόλου του χώρου, είτε με αυτοτελή λογική, είτε με τη λογική της άμεσης χρήσης του χώρου σε συνδυασμό με την εξεύρεση χώρων στο Πολεοδομικό Συγκρότημα Ηρακλείου μέσω της απομάκρυνσης στρατοπέδων.
• 1 πρόταση αφορά στη δημιουργία Διεθνούς Εκθεσιακού – Συνεδριακού και Εμπορικού Κέντρου
• 2 προτάσεις εμπεριέχουν τουριστική χρήση, ενώ σε όλες σχεδόν τις προτάσεις που σχετίζονται με Εκπαίδευση – Έρευνα και Τεχνολογία εμπεριέχονται χρήσεις τουρισμού αλλά με απόλυτο συσχετισμό της χρήσης αυτής με τις προτεινόμενες χρήσεις εκπαίδευσης, όπως π.χ. Διεθνές Πανεπιστήμιο, Ανώτατη Σχολή Στρατηγικών Σπουδών, Θερινό Πανεπιστήμιο, Ακαδημαϊκό Χωριό, Κέντρο για τη σπουδή του Νεώτερου Ελληνικού Πολιτισμού, Κέντρο Τηλεματικής κλπ. Στις 6/7/1993 είχε δημοσιοποιηθεί από τον τοπικό τύπο και πρόθεση της τότε κυβέρνησης να δημιουργήσει στο χώρο παραθεριστικό οικισμό για αξιωματικούς της Αεροπορίας.
Γ. Η ΠΡΟΤΑΣΗ ΤΗΣ Ο.Ε. ΤΟΥ ΤΕΕ/ΤΑΚ
Η Ο.Ε. του ΤΕΕ/ΤΑΚ προκειμένου να διατυπώσει την τελική της πρόταση, όπως αναφέρεται στη σχετική μελέτη, (σελ. 124-134) έλαβε υπ΄όψη:
1. Τη Διακήρυξη των φορέων του Ηρακλείου της 22ας Απριλίου 1993
2. Την (ευκαιρία για) μετατροπή των εγκαταστάσεων της στρατιωτικής βάσης σε χώρο δράσεων περιφερειακής ανάπτυξης
3. Τις χρηματοδοτικές δυνατότητες του Δημοσίου για τις δαπάνες των εργασιών μετατροπής της βάσης.
Από την Ο.Ε. εκτιμήθηκε ότι θα έπρεπε να αναζητηθούν Κοινοτικές χρηματοδοτήσεις.
4. Την Κοινοτική Πρωτοβουλία KONVER.
Η Πρωτοβουλία αυτή χρηματοδοτούσε δράσεις για τη διαφοροποίηση των οικονομικών δραστηριοτήτων σε ιδιαίτερα εξαρτημένες από τον τομέα της βιομηχανίας της άμυνας περιοχές για την περίοδο 1994-1999. Αποκλειόταν ρητά η χρηματοδότηση πρωτοβουλιών για ενίσχυση δραστηριοτήτων που θα είχαν διττό χαρακτήρα Πολιτικό και Στρατιωτικό, ή καθαρά Στρατιωτικό. Έτσι αποκλείστηκε από την Ο.Ε. η προοπτική στρατιωτικής χρήσης του χώρου.
5. Τη μορφή και τη φιλοσοφία λειτουργίας των υφισταμένων εγκαταστάσεων
Το γεγονός ότι οι εγκαταστάσεις είχαν κατασκευαστεί έτσι ώστε να εξυπηρετούνται συνολικά από ένα κεντρικό Φορέα Υποστήριξης, οδήγησε την Ο.Ε. στη θεώρηση και για τη νέα χρήση ενός Κεντρικού Φορέα Διαχείρισης.
6. Την (τότε) αξία του συγκροτήματος
Εντυπωσιακή είναι η αναφορά της Ο.Ε. για την εκτίμηση της αξίας του συγκροτήματος για μεν τις εγκαταστάσεις 40 δις δρχ. για δε τη γη 10 δις δρχ.
7. Tην οικονομική βιωσιμότητα του νέου Φορέα Διαχείρισης
Περιγράφεται φορέας με αυτοδύναμη οικονομική επιβίωση και ανάπτυξη σε καθεστώς ελεύθερου ανταγωνισμού και όχι κρατικοδίαιτος «ανεξάρτητα από το ευρύτερο Κοινωνικό όφελος που ίσως να προκύπτει».
8. Την από 13 Ιουνίου 1994 Σύμβαση με το ΤΕΕ/ΤΑΚ
Αναφέρεται ότι στη Σύμβαση περιλαμβανόταν ο όρος της αξιολόγησης και συσχετισμού όλων των προτάσεων με την πρόταση του Γ.Γ. της Περιφέρειας Κρήτης για ίδρυση «Κέντρου Εκπαίδευσης, Έρευνας και Τεχνολογίας» που μνημονεύεται ως «η πλέον περιεκτική και αξιόλογη», σε αρμονία με αρκετές προτάσεις που έχουν κατατεθεί προς την ίδια κατεύθυνση.
9. Την Πολεοδομική και Χωροταξική οργάνωση της περιοχής
Αναφέρεται ότι επειδή η περιοχή λειτουργούσε ως Στρατόπεδο, δεν υπήγετο στις κοινές πολεοδομικές διατάξεις και ότι μετά από τον αποχαρακτηρισμό της θα έπρεπε να τακτοποιηθεί πολεοδομικά με Τοπικό Ρυμοτομικό Σχέδιο.
10. Την ανάγκη μεταστέγασης και ανάπτυξης των υπηρεσιών του ΙΘΑΒΙΚ
Ιδιαίτερη μνεία γίνεται από την Ο.Ε. για τη μεταστέγαση και ανάπτυξη των υπηρεσιών του ΙΘΑΒΙΚ. Το αντικείμενο αυτό περιλαμβανόταν και στην πρόταση του Γ.Γ. της Περιφέρειας Κρήτης.
Στο τεύχος της Β’ φάσης της μελέτης αναφέρεται ως Συμβατικό αντικείμενο:
1. Ο προσδιορισμός των αναγκών και η αντιστοίχισή τους με την υφιστάμενη κτιριακή υποδομή
2. Η ανάγκη πρόσθετων βασικών και ειδικών υποδομών που προσδιορίζονται από τις προτεινόμενες χρήσεις
3. Σχέδιο χωροταξικής οργάνωσης
4. Χρονοδιάγραμμα υλοποίησης
5. Προκαταρτική Οικονομκή Ανάλυση – Στοιχεία Βιωσιμότητας
Από την Ο.Ε. του ΤΕΕ/ΤΑΚ περιγράφεται η δημιουργία και διαχείριση από ενιαίο φορέα ενός «Ακαδημαϊκού – Ερευνητικού και Επιχειρηματικού Πάρκου». Στη διαχείριση του φορέα περιλαμβάνονται συνέδρια, ξενοδοχεία (με την έννοια της φιλοξενίας εμπλεκομένων με τις υπόλοιπες δραστηριότητες), ενυδρείο, παραλία, δίκτυα, χώροι αναψυχής, εστίασης, άθλησης κλπ.
Προτείνονται δράσεις:
Ακαδημαϊκές (Θερινά μαθήματα, Ελληνική Γλώσσα, Μεσογειακές Σπουδές, Μεταπτυχιακά, Νομικά, Credits)
Έρευνας και Τεχνολογίας (Resort Offices, ΙΘΑΒΙΚ, Τηλεματική, ΙΤΕ)
Επιχειρηματικών πρωτοβουλιών και προώθησης προϊόντων (Επιχειρήσεις, Επιμόρφωση, Εκθέσεις μόνιμες και περιοδικές)
Πολιτιστικές (Εκθέσεις, Ομογενείς)
Δημόσιας ωφέλειας (Κέντρο Υγείας, Σχολεία, Πυροσβεστικός Σταθμός, Βρεφονηπιακός Σταθμός)
Η αξιοποίηση και επανάχρηση του χώρου προτείνεται από την Ο.Ε. να γίνει από φορέα του Δημόσιου ή του ευρύτερου Δημόσιου τομέα. Για τη Διοίκηση του χώρου προτείνονται εναλλακτικά, Νομικό πρόσωπο μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα Α.Ε., ή ο ΟΑΝΑΚ , ή Αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία κατά το πρότυπο της Εταιρείας Διαχείρισης του Τεχνολογικού Πάρκου Κρήτης, ή Ιδιωτική Εταιρεία.
Η Ο.Ε. έδωσε σε διάγραμμα και σε μορφή πινάκων την περιοχή εγκατάστασης της κάθε δραστηριότητας με αντιστοίχιση των δραστηριοτήτων στις τότε λειτουργούσες εγκαταστάσεις, όπως επίσης και το σύνολο της απαιτούμενης τότε δαπάνης για καθεμιά από αυτές.
Συγκεκριμένα αναφέρονται ως δαπάνες για μεν την εγκατάσταση των παραπάνω δραστηριοτήτων το ποσόν των 2 δις δρχ. για δε τις επεμβάσεις στον εξωτερικό χώρο άλλο 1 δις. Τα μεγέθη αυτά, ακόμα κι αν υποτεθεί ότι δεν είναι απολύτως ακριβή, σε συνδυασμό με την εκτίμηση ότι η αξία των εγκαταστάσεων που παραδόθηκαν ανερχόταν σε 40 δις αποδίδουν σήμερα το μέγεθος της απώλειας δημόσιας περιουσίας.
Δ. Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΗΜΕΡΑ
Δεκατρία χρόνια από τότε, ο απολογισμός απογοητεύει και εξοργίζει!
Ολόκληρο το παζλ που είχε στηθεί από την Ο.Ε. και που βασιζόταν στις τότε λειτουργούσες εγκαταστάσεις, στην άμεση επανάχρησή τους και στο Konver έχει τιναχθεί στον αέρα.
Η ίδρυση της εταιρείας «ΕΙΡΗΝΗ ΑΕ» το 1997, κατόπιν εορτής, συνοδεύτηκε από παραχώρηση μόνο 51 στρεμ. κι αυτό μόνο για την ανέγερση του Διεθνούς Εκθεσιακού Κέντρου Κρήτης (Δ.Ε.Κ.Κ.). Τα 110 στρέμματα των κατοικιών, την «προίκα» του φορέα διαχείρισης που προοριζόταν για εγκαταστάσεις φιλοξενίας των εμπλεκομένων στις υπόλοιπες δραστηριότητες, χρησιμοποιούσε από πολύ ενωρίτερα το ΓΕΑ για στέγαση αξιωματικών της Αεροπορίας, σε αντίθεση με ό,τι είχε προτείνει όχι μόνο η Ο.Ε. του ΤΕΕ/ΤΑΚ αλλά και ολόκληρη η τοπική κοινωνία με τους φορείς της. Η παραχώρηση 58 στρεμ. για το Ενυδρείο έγινε, ανεξάρτητα, στο ΙΘΑΒΙΚ (ΕΛΚΕΘΕ). Ανεξάρτητα παραχωρήθηκαν πολύ αργότερα, έκταση 1 στρ. στο Δήμο Γουβών για ανέγερση Δημαρχείου και χώροι για στέγαση εκπαιδευτικών και αθλητικών δραστηριοτήτων στη Νομαρχία Ηρακλείου και το Δήμο Γουβών. Ούτε η Κ.Ε.Δ., επισήμως διαχειρίστρια του χώρου, ούτε και η ΕΙΡΗΝΗ Α.Ε. κατόρθωσαν να προστατεύσουν τη δημόσια περιουσία και να λειτουργήσουν τις εγκαταστάσεις. «Κατόρθωσαν» όμως να συμφωνήσουν, όταν πλέον οι εγκαταστάσεις είχαν λεηλατηθεί, ότι οι ιδιώτες θα «δώσουν τη λύση» μέσα από μια Σύμπραξη Δημόσιου – Ιδιωτικού Τομέα.
Εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι στο μνημόνιο συνεργασίας που υπογράφηκε το 2004, υπάρχουν αναφορές σε οικοδομικά τετράγωνα μελέτης που ουδέποτε θεσμοθετήθηκε. Είναι γνωστό ότι η μοναδική μελέτη χρήσεων γης που σήμερα ισχύει στην περιοχή και αυτό συμβαίνει από τον Σεπτέμβριο του 2007 είναι η μελέτη ΠΕΡΠΟ Ν. Ηρακλείου. Περιεχόμενο της μελέτης αυτής ήταν η αναζήτηση χώρων οικιστικής ανάπτυξης α’ και β’ κατοικίας και μόνο. Πως λοιπόν μπορεί να αναπτυχθούν χρήσεις εμπορικής και τουριστικής ανάπτυξης στην περιοχή σε πολεοδομημένη γη σήμερα; Απλά δεν μπορούν. Μοναδική περίπτωση νόμιμης εγκατάστασής τους τυπικά είναι αυτή με τους όρους της εκτός σχεδίου δόμησης.
Το βασικό ερώτημα, όμως, είναι: τι έχει αλλάξει από το 1994 μέχρι σήμερα;
Και η απάντηση είναι: πάρα πολλά πράγματα.
Αν το 1994 η αντίληψη για το χώρο ήταν να αντιμετωπιστεί από πολεοδομική άποψη ως «νησίδα», με έγκριση τοπικού ρυμοτομικού σχεδίου, προκειμένου να αξιοποιηθούν λειτουργούσες τότε εγκαταστάσεις, με αντιστοίχιση δραστηριοτήτων που θα μπορούσαν να εξυπηρετηθούν απ΄αυτές, με συγκεκριμένη πηγή χρηματοδότησης και με στόχο την άμεση αξιοποίηση και προστασία του χώρου, σήμερα καμμιά από τις παραπάνω προϋποθέσεις δεν ισχύει, έτσι ώστε να νομιμοποιείται η θεώρηση του χώρου έξω από ένα ευρύτερο σχεδιασμό.
Μετά από το 1997 και το νομικό πλαίσιο δημιουργεί άλλα δεδομένα. Ο Ν. 2508/97 με δύο βασικά πολεοδομικά εργαλεία υπέδειξε την αναγκαιότητα σύνταξης:
1. Ρυθμιστικού Σχεδίου για το πολεοδομικό συγκρότημα Ηρακλείου
2. Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου για τον Καποδιστριακό, πλέον, Δήμο Γουβών στα όρια δικαιοδοσίας του.
Μέσα από το Ρυθμιστικό Σχέδιο, που θα έπρεπε να έχει ήδη εκπονηθεί, θα μπορούσαν να έχουν μελετηθεί χρήσεις γης υπερτοπικού ενδιαφέροντος για μια ταχύτατα αναπτυσσόμενη περιοχή που έχει αφεθεί να αναπτύσσεται άναρχα. Λίγο νωρίτερα από την ψήφιση του Ν.2508/97, το 1996, το ΤΕΕ/ΤΑΚ είχε προτείνει σύνταξη Ειδικής Χωροταξικής Μελέτης. για τις βόρειες ακτές του Ν. Ηρακλείου.
Μέσα από το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο του Δήμου Γουβών που σήμερα εκπονείται μπορούν να μελετηθούν χρήσεις τοπικού και υπερτοπικού ενδιαφέροντος για το σύνολο της έκτασης του Δήμου, άρα και για την περιοχή της βάσης Γουρνών.
Ε. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Μετά από τα παραπάνω θεωρούμε ότι αφετηρία για την προοπτική του χώρου της πρώην Αμερικάνικης βάσης Γουρνών θα πρέπει να αποτελέσει το ψήφισμα των τοπικών φορέων του 1993. Κι αν δεν μπορούν οι τοπικοί φορείς πια να απαιτήσουν «να μην καταστραφούν οι κτιριακές υποδομές και να μην καταστραφούν ή απομακρυνθούν οι λοιπές εγκαταστάσεις», μπορούν όμως να συνεχίσουν να απαιτούν:
• Ο χώρος της Βάσης που σηματοδοτούσε την ξένη στρατιωτική παρουσία να αξιοποιηθεί για ειρηνικούς σκοπούς (Παιδεία-Υγεία-Πολιτισμός)
• Να μην οικοπεδοποιηθεί η περιοχή
• Να μην εκποιηθεί
• Να μη διατεθεί για όποια άλλη στρατιωτική χρήση
• Να διατεθεί για την εξυπηρέτηση των καλώς εννοούμενων συμφερόντων της κοινωνίας και της ευρύτερης περιοχής
• Να αποφασιστούν για την περιοχή λύσεις που θα είναι βιώσιμες από οικονομική και κάθε άλλη άποψη
Οι δραστηριότητες που θα πρέπει να εγκατασταθούν στο χώρο θα πρέπει να καθοριστούν από το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο του Δήμου Γουβών που σήμερα εκπονείται και θα πρέπει να συναρτηθούν με το περιεχόμενο του ψηφίσματος του 1993 και με τις ανάγκες του Δήμου Γουβών, σε χρήσεις τοπικού και υπερτοπικού ενδιαφέροντος.
Ο αγώνας για την απόδοση του χώρου της πρώην Αμερικάνικης Βάσης Γουρνών από την ΚΕΔ στην κοινωνία θα πρέπει να είναι καθολικός και όχι μόνο των κατοίκων της περιοχής, γι αυτό που ο χώρος αυτός σηματοδότησε και γι αυτό που θα πρέπει από τώρα κι ύστερα να σηματοδοτήσει.
Ο χώρος της πρώην Αμερικάνικης Βάσης Γουρνών θα πρέπει να αποτελέσει το μεγάλο ελεύθερο χώρο μνήμης, αναψυχής, άθλησης και πολιτισμού για την ευρύτερη περιοχή ενός πολεοδομικού συγκροτήματος που έχει γίνει πια τόσο ενιαίο όσο και αποπνικτικό για τους κατοίκους του και τους επισκέπτες. Γι αυτό, αφού προβλεφθούν όλες οι αναγκαίες τοπικές χρήσεις και δραστηριότητες, ο χώρος που απομένει θα πρέπει να οργανωθεί, στο σύνολό του, ως μητροπολιτικό πάρκο στο οποίο θα περιλαμβάνονται οι παραπάνω χρήσεις, αναψυχής, άθλησης και πολιτισμού, αφού γίνουν και οι αναγκαίες αρχαιολογικές έρευνες, έτσι ωστε να ενταχθούν τα ευρήματα των ερευνών αυτών.

ΗΡΑΚΛΕΙΟ 2/1/2008